anasayfa kategoriler idesözlük müze rehberi köşe yazıları sunumlar amacımız bize ulaşın
› Kategoriler  


HÜSN-İ HAT

Türk sanatları, tarih öncesi çağlardan başlayarak çeşitli din, iklim ve coğrafyanın, medeniyetlerin izlerini alarak, Anadolu’da İslam medeniyetleri  çerçevesinde yepyeni bir senteze ulaşmıştır.

Zamanımıza kadar ulaşan Göktürk Kitabeleri, Orta Asya’da gelişmiş büyük bir medeniyetin ürünüdür ve Türkler’de yazı sanat ve kültürünün ne derece gelişmiş olduğunu gösteren belgelerdir.
Uygur yazısı, asırlarca kültür ve sanat yazısı olarak  Orta Asya’da yaşamıştır. Bu eski kültür ve sanat geleneğine dayanarak , Türkler müslüman olduktan sonra da, İslam yazılarının en önemli gelişim aşamalarını gerçekleştiren üstadlar yetiştirerek İslam yazılarının gelişmesinde tarihi rolü oynamışlardır.(1)

Hüsn-i Hat, ‘güzel yazı’ ya da ‘yazının güzeli’ anlamında kullanılmıştır. Aslı Fenikeliler’den gelen ve Nebat kavmince kullanılırken Araplar’a geçen bu basit yazının, İslamiyeti yeni kabul eden toplulukların farklı kültür ve estetik anlayışları ile birleşmesiyle, oniki asır süren gelişimi sonunda kemale ermiş ve dünya tarihindeki yüzlerce yazı çeşidi içinde estetik ve sanat değeri en yüksek tek yazı olma özelliğini kazanmıştır.

Kur’an ve Hadislerin doğru tesbiti;  hat ilmi'ni,
daha ilk kullanılmaya başlandığı andan itibaren, aynı zamanda sanat yönüyle ele alınması da; Hat Sanatı’nı meydana getirmiştir.

İlk zamanlar kullanılma sahasına göre ve farklı malzemelerin etkisi ile şekil bakımından iki yazı tarzı görülür.
Birisi sert köşelerin hakim olduğu, taş üzerindeki kitabelere ve önemli evraklara tahsis edilen yazı, diğeri de yumuşak ve kavisli hatların hakim olduğu, hareket kabiliyeti de olan şeklidir.

Kaynakların bu dönemlerden sanatkar olarak bahsettikleri ilk hattat, Emeviler döneminde ünlenen Halid b.Ebu’l-Heyyac’ı, Ebu Yahya Malik b.Dinar ve sanatın ilk büyük üstatlarından biri olan Kutbetü’l-Muharrir takip etmiştir.

Hat Sanatı, Abbasiler devrinde sanatkarların buldukları bir takım oranlara dayanarak biçimli ve düzgün hale gelmiştir. Üç asırlık arayış ve tecrübe sonucunda bu ölçülü hat, Bağdat’ta İbn-i Mukle (940) tarafından kanun ve kuralları belirli bir kişilik kazanmıştır.

Mimari eserlerde celi hatlar (büyük ölçekli yazılar), en belli başlı unsur olarak yer alırken yüksek dereceli memurlar, Celil, Tumar, Riyasi, Sülüseyn ve Tevki türünde yazılar yazmışlardır.

Abbasi devrinin ikinci önemli üstadı İbn-i Bevvab (1022) tır. Beş asır süren ilk gelişme devrinin en önemli merkezi, Bağdat, yine bu süzülme ve seçilme döneminin en büyük üstadı ise Cemaleddin Yakut b.Abdullah (1298) tır.

Yakut’ un Hat Sanatı’nda yaptığı en önemli devrim, kalem ağzını düz kesme alışkanlığını değiştirerek mail (eğri) kesmesi ve yazının estetik değerini arttırmasıdır. Daha sonra da kendisine kadar gelen altı çeşit yazının hepsini bütün kurallarıyla tesbit ederek sistemleştirmesidir.

Yakut’tan sonra, bütün güzel sanatlarla ve diğer ilim dallarıyla ilgisi bulunan Hat Sanatı, İslam dünyasında en önde gelen sanat dalı olmuş, önemli merkezler ve şehirlerde değişik etkilerle farklı uslublar gelişmiştir.

Şeyh Hamdullah ile Hat Sanatı, tarihinin en büyük gelişimini yapmış, Osmanlı Hat Sanatının başlangıç noktası sayılan bu yeni uslub ‘Şeyh Hamdullah Uslubu’ olarak anılmaya başlanmış ve Yakut tavrının yerini almıştır.
Şeyh Hamdullah döneminden sonraki gelişmeler Osmanlı kültür ve medeniyeti içinde olmuştur. Bu devirde Muhakkak ve Reyhani yazılar yerini sülüs ve Nesih yazılara bırakmıştır.

Ahmet Karahisari (1470-1556), Yâkût el-Müsta'sımî üslûbunu yeni bir yorumla canlandırmış, celi ve müsennâ yazılarda Fâtih devri hattatlarından Yahyâ Sûfî ve Ali b. Yahyâ Sûfî'nin yazılarını örnek alarak harf ve kompozisyon bakımından daha güzel bir âhenge kavuşturmuş, kendi adıyla anılan bir üslûp ortaya koymuştur.
Celi (büyük ölçekli) yazının büyük üstadlarından olan Ahmet Karahisari'nin celi yazıdaki anlayışı, celi yazının sona erdiği XIX yy.a kadar devam etmiştir.

XVII yy. sonunda yazı sanatı Hafız Osman (1642-1698) ile daha da mükemmel hale gelmiştir.
Hafız Osman’dan sonra Sülüs-Nesih yazı Mehmet Şevki Efendi(1829-1887) , celi Sülüs hattı Mustafa Rakım Efendi (1757-1826) elinde en yüksek estetik değerine kavuşmuştur.

Fatih Sultan Mehmet döneminden itibaren kullanmaya başlanılan Talik hattı da Yesari Mehmet Esad ve oğlu Mustafa İzzet tarafından en güzel şekilde yazılarak mimari eserlerin kitabelerini süslemiştir.

XIX yy.da gelişimini tamamlayan celi yazıları Kadıasker Mustafa İzzet (1801-1876) ve Şefik bey (1819-1880) den sonra asrın son Celi üstadı Sami bey (1838-1912) ile birlikte son noktasına ulaşmıştır.(2)
Günümüzde bütün İslam ülkelerinde ve sanat geleneği olan toplumlar arasında, Hat Sanatı ile meşgul olan sanatkarlar  bu uslubu hala takip etmektedir.

Yazı Çeşitleri;

Kufiı;
düz çizgiler ve köşelerden oluşan geometrik bir yazı türüdür.

Sülüs; yuvarlak karakterli bir yazı türüdür. hüsn-i hatta esas teşkil eder. Sülüs Yazı Örneği

Celi Sülüs; celi kelimesi hat sanatında normal büyüklüğü üstünde yazılmış şekil anlamına gelir. Celi sülüs daha çok mimari eserlerin geniş alanlarında kullanılmıştır.

Nesih; Kufi yazıdaki köşelerin tamamiyle yuvarlanması ile meydana gelen yazıdır. İslam yazı kültüründe, başta kuranı kerimler olmak üzere dini kitapların yazılışında  nesih yazı kullanılmıştır. Nesih Yazı Örneği

Muhakkak ; Sülüs yazının yatkın ve yatay kısımları uzun ve geniş olan cinsidir. Çoğu harfleri bitişiktir. Muhakkak Yazı Örneği

Rikaa; Nesih yazının dişsiz, yuvarlak ve kıvrak bir şeklidir. Çoğu harfleri bitişiktir. Rikaa Yazı Örneği

Tevki; İcazet ve imza yazısı olduğu ve hızla yazıldığı için  kelimelerin arası birleştirilir

Talik; en önemli özelliklerinden biri, eğri çizgilerdir. Yer yer incelip kalınlaşan harfler ve bağlantıları, canlılık, akıcılık verir.  Talik Yazı Örneği

Hat Sanatı hakkında detaylı bilgi için bkz. 

    Kapat
 

(1)  Hat Sanatının Doğuşu ve Gelişmesi hk bkz.
Kaynak; Fevzi Günüç, Mevlana Müzesi Levhalar Kataloğu, Kültür Bakanlığı, Konya 1999
      Nihat Çetin, İslam Hat Sanatının Doğuşu ve Gelişmesi, İslam Kültür Mirasında Hat Sanatı, Ankara 1992
      Muammer Ülker, Başlangıcından Günümüze Türk Hat Sanatı, T.İş Bankası, Ankara 1987
      Necib Asım, Orhon Abideleri, İstanbul 1941 
      Namık Orhun, Eski Türk Yazıtları, İstanbul 1936
      Bahaeddin Öğel, İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre, Ankara 1988
      H.Baltacıoğlu, Türklerde Yazı Sanatı, Türk ve İslam Sanatları Ens. Yay.,Ankara 1958
      Ali Alpaslan, Osmanlı Hat Sanatı Tarihi, Yapı Kredi Yayınları, İst. 2004    
      Ali Alpaslan, İslam Yazı Çeşitleri 5,Divani, Celi Divani, Rik’a, Sanat Dünyamız,S.35, İstanbul 1986
      Nurullah Berk, İslam Yazısında Plastik İfade, Ankara Ünv. İlahiyat Fak. Dergisi,S.1-2
      Hüseyin Kutlu, Hüsn-i Hat, Hz. Mevlana’nın 724. Vuslat Yılı, Konya 1977
      Zeki Velidi Togan, Umumi Türk Tarihine Giriş,En Eski Devirlerden 16.Asra Kadar, C.1,İstanbul 1946
      Uğur Derman, Türk Hat Sanatı, Başlangıcından Bugüne Türk Sanatı, İstanbul 1993
      Uğur Derman, Kanuni Devrinde Yazı Sanatımız, Ankara 1970
      Uğur Derman, Celi Divani’nin Tekamülüne Dair, Tarih Boyunca Paleografya ve Diplomatik Semineri Bildirileri, İstanbul 1998
      Uğur Derman, Celi Yazılar, İlgi,S.29, İstanbul 1980
      Uğur Derman, Türk Sanatında Murakkalar, İlgi, S.32, İstanbul 1981
      Uğur Derman, Yazı Sanatında Kıt’alar, İlgi, S.30, İstanbul 1980
      Uğur Derman, Yazı Sanatımızda Hilye-i Saadet, İlgi, S.28, İstanbul 1979
      M.Hüsrev Subaşı, Edebiyat ve Hat Sanatımızda Hilye Geleneği, IX Uluslar arası Türk Sanatları Kongresi III, Ankara 1991     
      Nihat Boydaş, İslam Yazısında Plastik Elemanlar, Yedi İklim, İstanbul 1995
      Şevket Rado, Türk Hattatları, İstanbul Trz.
      Oktay Aslanapa, Türk Sanatı El Kitabı, İnkilap, İstanbul
      Ayşe PARMAN and ISSAM el-Said,.Geometic Concepts İn Islamıc Art. VVorld of İslam Festival Publishing Company Ltd. London, 1976
      Mubahat  KÜTÜKOGLU, S. Osmanlı Belgelerinin Dili, (Diplomatik). İstanbul, Kubbealtı Neşriyatı, 1994
      Mustafa el-HABIB. Yazı ile Mimarînin Kaynaşması Görüş, sy. 12 ,1977
      Muhittin SERİN, Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar, İstanbul, Kubbealtı Neşriyatı, 1999
      Muhiddin Serin, Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar, Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı, İstanbul 2003
     Yasin SAFADI, Islamic Calligraphy. London.Thames and Hudson, 1978
      ‘Hat Sanatında Osmanlı Devri’, İslâm Kültür Mirasında Hat San'atı, İstanbul, IRCICA, 1992,
      "Celi Yazılar", İlgi, sy. 29, Yıl. 1, 1980
      "Kanunî Devri Yazı San'atımız", Kanunî Armağanı, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1970
      "Osmanlı Hat Sanatı", Osmanlı Ansiklopedisi, c.XI, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, 1999

 (2) Hat Sanatçıları hk. geniş bilgi için bkz.
      Abdülbaki Gölpınarlı,Türk Büyükleri, Kültür Bakanlığı, Ankara 1996
      Ali Haydar Bayat,  Hüsn-i Hat  Bibliyografyası ,Kültür Bak. Yay. Ankara. 1990
      Ali Alparslan, İbn Mukle’nin İslam Yazısına Hizmetleri, Tarih Boyunca Paleografya ve Diplomatik Semineri Bildirileri, İstanbul 1988   
      Uğur Derman, Yazı Tarihimizde Hattat İmza ve Secereleri, VII Türk Tarih Kongresi II, Ankara 1973
      Uğur Derman, 'Şeyh Hamdullah' , Osmanlı Ans. Cilt. 2 sh. 3 Ağaç Yay. İstanbul,1993     
      Uğur Derman, Büyük Bir Hat Sanatkarımız! Sami Efendi, Hayat Tarih Dergisi, C.1 İstanbul 1969
      Uğur Derman, Hafız Osman’ın Yazı Sanatımızdaki Yeri, Hayat, S.52, İstanbul 1967
      Uğur Derman, Edebi ve hattı ile Ali Alparslan, YKY
      Süheyl ünver, Hattat Kadıasker Mustafa İzzet, hayatı ve Eserleri, 50 sanat sever Serisi, No.11,İstanbul 1954
      Melek Celal,  Şeyh Hamdullah ,Kenan Mal. İstanbul 1946
      Muhittin Serin, Hattat Aziz Efendi, Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı, İstanbul 1999
      Muhittin Serin, Hattat Şeyh Hamdullah Hayatı, Talebeleri, Eserleri, Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı, İstanbul 1992
      Muhiddin Serin, 'Hat Sanatında Şeyh Hamdullah' ,Kubbealtı Akademi Mecmuası, S.13, 1985
      Muhiddin Serin, Hulusi Efendi'nin Ta'lik Meşk Murakkaı
      Muhiddin Serin, Kemal Batanay, Türk Hat Ustadları 5
      Muhiddin Serin, Şevki Efendi Sülüs & Nesih Meşki,
      Nihat Çetin, Yakut Musta’sımi, İA,C.13 , İstanbul 1986
      Ekrem Hakkı Ayverdi, Fatih Devri Hattatları ve Hat Sanatı, İstanbul 1953  
      Emin Mahmud-Kemal İnal, Son Hattatlar, MEB. İstanbul 1970
      Hilal Kazan, Dünden Bugüne Hanım Hattatlar / Famale Calligraphes Past & Present,  İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayını
      Hüseyin Sıdkı KÖKER,." Mustafa İzzet Efendi" Selâmet, sy.12 (Mart-1963
       SELAHADDİN el-Müneccid. Yakut el-Musta'sımı,. Beyrut, Daru'l-kitabi'l-cedıd 1985
      " Hat Dehalarımızdan Şeyh Hamdullah", Hayat Mecmuası sy. 47 (1969),
      " Hafız Osman'ın Yazı Sanatımızdaki Yeri",  Hayat Mecmuası sy. 52 (1967),
      "Hattat Mustafa Rakım Efendi'nin İstanbul'daki Mezartaşı Kitabeleri, AD Art Dekor, S. 87, 2000
       ‘Yakut Muşta'sımî’, İslâm Ansiklopedisi (İA), c. XII, İstanbul Milli Eğitim Bakanlığı, 1986 ,
      Ömer Faruk Dere, 'Hafız Osman Efendi',

 
     
 
 
› İlgili kategoriye ait ürünler
Ah Teslimiyet
Hat
Allah
Hat
Besmele
Hat
Celi Divani Besmele
Hat
Hadisi Şerif-1
Hat
Hadisi Şerif-2
Hat
Ya Rahman Ya Rahim
Hat

› Bunları biliyor musunuz?
Birsen Malkoç
Tüm hakları saklıdır. © 2024 idesanat.com
Önemli Bilgiler
1. İçeriğimizi başka bir sitede paylaşıyorsanız, lütfen kaynak belirtmeyi unutmayın, ilginize teşekkür ederiz.
2. Sitemizde bulunan bir içeriğin telif haklarına veya yasalara aykırı olduğunu düşünüyorsanız lütfen bize bildirin.