anasayfa kategoriler idesözlük müze rehberi köşe yazıları sunumlar amacımız bize ulaşın
› Kategoriler  


Anadolu'da Deri

Deri ve deri ürünlerinin yüzlerce yıllık geçmişi olan Türk El Sanatları içerisinde ayrı bir yeri vardır. Deri, büyük, olgun hayvan gövdelerini kaplayan oldukça kalın, set, dayanıklı ve esnek bir örtüdür. Kılı ve yünü giderilmiş ham hayvan derisi, teknik yöntemlerle uygun şekilde işlendiği takdirde, bir çok alanda kullanılmaya elverişli değerli madde niteliği kazanmaktadır.

Dericilik, ilk çağlardan itibaren insanların doğa şartlarına karşı koymak amacıyla, örtünme ve barınma ihtiyacından ortaya çıkmıştır.
Deri işlemeciliği ve işlenmiş derinin günlük yaşamın bir çok alanında kullanılması ise, göçebelikten yerleşik düzene geçen insanların kendi eşyasını üretmek amacıyla başlamıştır.

Tarihi Gelişimi 

Derinin organik yapısı nedeniyle çok eski devirlere ait deri bulgulara nadiren rastlanmaktadır.
Türk kültürünü belgeleyen en önemli buluntular Altay Dağları’nda Pazırık bölgesinde bulunan kurganların açılmasıyla, elde edilmiştir.
Buzullar altındaki kurganlarda deri eşyalar bozulmadan kalabilmelerinin ikinci ve daha önemli sebebi, iyi bir tabaklama işleminden geçmiş olmalarıdır.
Renkli deri olgusuna ise o tarihlere değin rastlanmamış olması, dünya dericilik tarihinde Türklerin deri sepilemesinde, boyamasında ve süslemelerinde çağdaşları olan  kültürlere göre, ileri bir konumda olduklarının belgesi olarak düşünülmektedir.

Deriyi işleme ve deriden elde edilmiş ürünler ele alındığında, Anadolu’nun Mısır ve Mezopotamya uygarlıkları ile birlikte eski çağlara uzanan gelişmiş bir dericilik zanaatinin  olduğu  Çatalhöyük, Boğazköy (Hattuşaş), Alişar’da yapılan kazılardan çıkarılan deri parçalarından da anlaşılmaktadır.
Buna en güzel örnek Ankara’daki Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde sergilenen , Muş yöresine ait tunç lahitlerin üzerini kaplayan deri örtülerdir.

İslam öncesi Türk sanatı olarak adlandırılan döneme ait sanat yapıları, toplulukların yaşayış gereksinimlerini karşılayan fonksiyonel ürünlerdir.

Gereksinimlerden doğan günlük kullanım eşyasının, Türk topluluklarının etkisi altında kaldıkları dinler ve diğer kültürlerle etkileşme sonucunda biçimlenerek, çağımız insanının gözüyle sanatsal bir boyuta ulaştığı varsayılmaktadır.

Türklerin Islam dinini kabul etmelerinden sonraki süreçte, değişik coğrafyalarda yarattıkları sanat ürünleri Türk-Islam sentezi içinde gelişmiştir.

Dericilik alanında en zengin örneklere Selçuklu ve Osmanlı’da rastlanmaktadır. Selçuklu dönemi Türklerin ana yurtlarından taşıdıkları kültürle Anadolu’nun yerel kültür birikimlerinin ilginç bir sentezini oluşturmaktadır.

Anadolu Selçukluları ve Beylikler dönemindeki sanat anlayışı, her alanda sanat eserleri yaratılmasına tutku düzeyinde ilgi duyulması; malzeme ve dekorasyonda özgünlük arayışı, sanatın ve sanatkarların sultanlar, beyler ve yüksek zümre mensubu kişilerce himaye ve teşvik edilmeleri gibi nedenlerle deri işlerinde önemli gelişmeler sağlanmıştır. 

Anadolu Türk sanatının biçimlendirdiği tasarım anlayışının en önemli örneklerinden biri Selçuklu ciltleridir. Şemse formu, rumi deseni gibi Türk İslam sanatında sıkça rastlanan tasarım öğelerini taşır. Ayrıca bu dönemde sultanlar için eyerler, koşum takımları, çizme, ayakkabılar, kolçak, kemer ve kayışlar, kalkan, sadak ve daha sayılamayacak kadar çok deri eşya üretilmiştir.

Osmanlı döneminde, yönetim ve sanat merkezi olan sarayda derinin çok geniş bir kullanım alanı olduğu ve deriden yapılan eşyanın sanatsal boyuta ulaştığı bilinmektedir. 

Osmanlı döneminde, başta ordunun gereksinimlerini karşılamak için kullanılan deri, ayakkabıdan cilt yapımına, çantadan ev ve giyim aksesuarlarına kadar sayısız pek çok alanda üretilen malzemelerin başında gelmektedir. Bu nedenle Fatih Sultan Mehmet döneminde tabakhaneler belli bir yerde; Kazlıçeşme’de, deri ürünleri imalatçıları ise Saraçhane’de toplanmıştır.
Bu dönem dericileri deri sepilemesinde geliştirdikleri özel formül ve yöntemleriyle, ‘kırmızı sahtiyan’ olarak bilinen dünyaca meşhur deriyi ilk bulanlardır.

Bugün Osmanlı İmparatorluk dönemine ait deri pabuç, çizme, terlik, gümüş kabartmalarla bezenmiş kaşıklıklar, sırma işlemeli sahan kapakları, şamdan altlıkları, mataralar, gibi 16-19.yy.lar arasındaki deri işçiliğinin biçim, teknik ve süsleme bakımından ustaca yapılmış sanat ürünleri Topkapı Sarayı Müzesi’nde bulunmaktadır.

Derinin işleme teknikleri için bkz. Deri İşleri

Derinin tanımı, yapısı, elde edilmesi, tarihi gelişimi, korunması ve işleme teknikleri hk. detaylı bilgi için bkz.

    Kapat
 

Kaynak:M.Özdemir-N.Kayabaşı, Geçmişten Günümüze Dericilik, Kültür Bakanlığı,Ankara 2007
N.Sakaoğlu-N.Akbayar-H.Yelmen, Derinin Anadolu’da Bin Yıllık Öyküsü, Creative yay., İstanbul 2002
G.Önol, İnsanlığın en Eski Sanatlarından Dericilik, Deri Dergisi, S:17,1984
N.Yıldız, Eski Çağda Deri Kullanımı ve Teknolojisi, MÜ.Yayını 540, İstanbul 1993
E.Akurgal, Anadolu Kültür Tarihi, Tübitak Bilim Kitapları, Ankara 2000
N.Diyarbekirli, İslamiyetten Önce Türk Sanatı, Başlangıcından Bugüne Türk Sanatı,T.İş Bankası 342, İstanbul 1983
N.Diyarbekirli, Hun Sanatı, Milli Eğitim, İstanbul 1972
Lütfü Dağtaş, Anadolu’da Dericilik, Dönence baskı ve y.evi, İstanbul 2007
M.Seçkinöz-S.Alpaslan-Ş.Komşuoğlu-S.Etike, Süsleme Resmi ve Süsleme Sanatları Tarihi, T.Tarih Kurumu, Ank.1986
O.Aslanapa, Türk Sanatı, Remzi kitapevi  ist.1989
A.Nuri, Türklerin Deri Sanayine Yaptıkları Hizmetler,Akşam Matbaası, İstanbul 1936
Ö.Küçükerman,Geleneksel Türk Dericilik Sanayi ve Beykoz Fabrikası, Sümerbank y.İst.1998
M.Harmancıoğlu-Y.Dikmelik, Ham Deri, Özen ofset, İzmir 1993
M.Harmancıoğlu, Deri Kimyası, EÜ Zıraat Fak. Yayınları, İzmir 1988
C.Öncü, Mezbaha Mahsulleri Teknolojisi I.Dericilik Temel Bilgileri, AÜYayınları,Ank.1968
N.Eren, Deri ve Dericilik  Türk Folkloru, 1986
R.E.Atafrat, Dericilik  ve Deri Boyacılığı, Ahmet Halit k.evi, İstanbul 1936
A.Alpaut, Tatbiki Dericilik, İstiklal Matbaası, Ankara 1957
A.Sürür, Türk İşleme Sanatı, Ak Yayınları, İstanbul 1976
H.Züber, Dağlama Sanatı, Sanat Dünyamız, S:15, 1979
H.Züber, Deri ve Deri Süsleme, Sümerbank Sanat, S:16, 1977
S.Delibaş, Osmanlı Sarayında Deri, Deri Leather Fashion Dergisi, S.33,1989
Ö.Barışta, Osmanlı İmparatorluğu Dönemi Türk İşlemeleri, Kültür bakanlığı, Ankara 1999
N.Atasoy,Splendors of Ottoman Sultans,The Memphis İntenational Culturel Series, USA 1992
N.Atasoy, Topkapı Sarayındaki Pabuç ve Çizme Hazinesi, Türkiyemiz, S:5,1971
H.Yelmen, Kazlıçeşme’de 50 Yıl I-II, Ezgi Yayıncılık, İstanbul 1998
F.Çağman, 1582 Şenliklerinde Deri, Deri leather Fashion, 1990
M.Ülker, Geleneksel Türk Sanatında Oyma Eserler, Türkiyemiz Dergisi,S.73,1994
K.Çığ, Türk Kitap kapları, Doğan Kardeş Matbaası, İstanbul 1971
M.E.Özen, Türk Cilt Sanatı, T.İş Bankası 377, İstanbul 1998
M.E.Özen, Yazma Eserlerde Deri, Deri Leather Fashion Dergisi, S:9, 1987
T.Çoruhlu, Korunma Silahlarından Kalkan, İlgi Dergisi, S:60, 1990
T.Çoruhlu,Osmanlı Ateşli Silahlar Teçhizatından Barutluklar, İlgi Dergisi, S:64, 1991
T.Çoruhlu, Kütüklükler ,Fişeklikler, İlgi Dergisi, S:65, 1991
T.Çoruhlu, Eski Ayakkabılar, İlgi Dergisi, S:81, 1995
T.Çoruhlu, Osmanlı Kadınının Sosyal ve Kültürel Yaşantısında Kullanılan Çantalar, Antik Dekor, S:30, 1995
G.Feher, 16.Yüzyıla Ait Deri Kaftan, Kültür ve Sanat Dergisi,S.13, 1992
A.Toptaş, İşlemeli Mektup ve Para Çantaları, Antik Dekor Sanat Dergisi, S18,1993
C.Erdönmez, Askeri Kültür Varlıkları içinde Deri Aksesuarların Üretim, Kullanım ve Süsleme Teknikleri, Genel Kurmay Bşk.lığı, İstanbul 2002
B.M.Aşan, Geleneksel Sanatlarımızdan Semercilik, Türk Folkloru Araştırmaları, S:69, 1985
S.Özaslan, Geleneksel Sanatlarımızdan Kırkpare-Parça Birleştirme, Kültür Bakanlığı, Ank.2001
B.Kapucu, Dekorasyonda Deri, Art Dekor Dekorasyon ve Sanat Dergisi, S.31, 1995
M.Güler, Kösele ve Köseleden Yapılan Dekoratif Ürünler, Kültür ve Sanat Dergisi, S.23 1994
N.Kayabaşı-M.Özdemir, Geçmişten Günümüze El Yapımı Ayakkabılar, Milli Folklor Uluslar arası Halkbilim Dergisi, S.62, 2004

Fotğraflar:M.Özdemir-N.Kayabaşı, Geçmişten Günümüze Dericilik, Kültür Bakanlığı,Ankara 2007

 
     
 
 
› İlgili kategoriye ait ürünler
İlgili kategoriye ait herhangi bir ürün bulunmamaktadır.

› Bunları biliyor musunuz?
Birsen Malkoç
Tüm hakları saklıdır. © 2024 idesanat.com
Önemli Bilgiler
1. İçeriğimizi başka bir sitede paylaşıyorsanız, lütfen kaynak belirtmeyi unutmayın, ilginize teşekkür ederiz.
2. Sitemizde bulunan bir içeriğin telif haklarına veya yasalara aykırı olduğunu düşünüyorsanız lütfen bize bildirin.